“Het was willekeur van degene die boven je stond.” – Gretha (Greet) Roozendaal

Door: Thomas van Dijk, Augustus ‘21 op basis van het interview afgenomen door Herman Teerhöfer

Dit is een beknopte versie van een langer verhaal. Bent u benieuwd, dan kunt u meer lezen en videoframenten zien!

Introductie

Gretha (Greet) Roozendaal (27 november 1914 – 8 februari 2015) was een vrouw van Joodse afkomst die is geboren en getogen in onze hoofdstad, Amsterdam. Gretha, die ook Joods opgroeide, heeft hier een hoge prijs voor moeten betalen. Gedurende haar leven is ze door de holocaust van een rijkelijk leven in Amsterdam naar compleet nodeloos gevangenschap gegaan. Via doorvoerkamp Westerbork (Nederland) is ze naar Auschwitz gebracht, om na een aantal jaar via Duitsland, Nederland weer terug te zien. Zij overleefde het, maar vele vrienden, vriendinnen en familieleden heeft ze nooit meer gezien. Na de oorlog probeert ze te genieten van alle goede dingen in het leven, en elke dag van het beste uit te gaan. Het kwaad heeft haar echter nooit volledig met rust gelaten.

Vooroorlogse periode

Voorafgaand aan de tweede wereldoorlog heeft Gretha afwisselend bij haar ouders samen, haar vader en haar moeder gewoond. Die laatste 2 scheidden namelijk toen Gretha 10 was. Ze groeide op in Amsterdamse weelde met succesvolle Joodse ouders, en 2 grootmoeders die ‘het huishouden bestierden’, aldus Gretha zelf. Toen ze 24 jaar oud was verloor ze haar moeder, een groot verlies voor haar. In hetzelfde jaar ontmoette ze echter wel haar (latere) man Sjaak, met wie ze haar eerste en enige dochter Juliette zou krijgen.

De uitbraak van de Tweede Wereldoorlog

Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak is Gretha in eerste instantie niet gaan onderduiken met haar toenmalige man, Sjaak. Dit bleek achteraf een slechte beslissing te zijn geweest. Na met hem getrouwd te zijn en samen een dochtertje te hebben gekregen, werd hij doormiddel van een Razzia opgepakt, en meegenomen. Gretha was gewaarschuwd, het maakte haar ervan bewust dat zij en haar dochtertje niet meer veilig waren in het Nederland van 1942, want dat was het inmiddels. Gretha legde haar dochtertje, tegen al haar moederlijke instincten in, te vondeling en heeft zelf meerdere onderduikadressen gehad. Na onder andere al in Haarlem en Amsterdam te hebben gezeten, werd ze door Jaloezie ontmaskerd in de Zaanstreek. Ze moest naar Westerbork.

Westerbork

Voordat ze in Westerbrok aankwam had ze eerst nog op het Adema van Scheltema plein in een gevangenis gezeten, hier was ze brutaal geweest tegen de Duitsers, wat maakte dat ze aanvankelijk in een Strafbarak kwam in Westerbork. 17 november 1943 kwam ze aan. Door middel van de Weinreb lijst, een lijst van de Joodse man Weinreb, die Joden tegen betaling (zogenaamd) hielp in oorlogstijd, kwam ze hieruit, zonder uiteindelijk iets betaald te hebben. Dit en andersoortige toevalligheden en meevallers maakte dat ze de dans vaak kon ontspringen in het kamp, maar in maart ’44 begon het aantal opgepakte Joden te stagneren en daarna te dalen, wat maakte dat ook Gretha eraan moest geloven.

Auschwitz

Na een paar dagen in een veewagon vervoerd te zijn kwam ze aan in Auschwitz. Daar werd ze meteen geselecteerd door Joseph Mengele, ook wel de ‘todesengel’ genoemd. Hij stuurde je naar links of naar rechts. Zij gingen naar rechts, Gretha en haar reisgenoten. Ook werden ze bij Auschwitz direct genummerd, gewassen en kregen ze ‘kleding’. Gretha’s nummer was 75857. Ook kregen ze dus kleding, dat staat expres tussen aanhalingstekens. Ondanks dat ze in het koude Polen zaten, kreeg Gretha als inmiddels 30-jarig vrouw namelijk een jurkje dat van een 10-jarig meisje geweest had kunnen zijn, en twee linkerschoenen. Het was verschrikkelijk koud en Gretha ging dan ook gelijk over tot het omruilen van haar eten voor betere kleding, zij was namelijk niet zo groot en had niet zo veel voedsel nodig, maar wel warmte. In het kamp heeft ze eerst in het rolwagencommando gewerkt. Dit werk hield, zoals de naam verklapt, in dat men met kruiwagens zware spullen door de sneeuw moest verplaatsen. Dit was fysiek erg zwaar, en dit hield dan ook niet iedereen vol. Toen er tyfus uitbrak in haar blok, werd ze (gelukkig) ontzien van dit werk, en vervolgens overgeplaatst naar het kartoffelcommando. Wiens naam ook voor zich spreekt. Zij waren verantwoordelijk voor de aardappelen. Hier heeft ze echter niet lang gezeten, via een greppel is ze ontsnapt en heeft ze zich samen met haar goede (kamp)vriendin, Ro Kalker, aan kunnen sluiten bij het Canadacommando. Door zichzelf door verschillende selecties heen te sleuren, met wat trucjes, hoorden ze bij het gunstigste commando van het kamp. Dit commando, bestaande uit enkel gevangen en opzichters, was namelijk verantwoordelijk voor het doorzoeken van de spullen van de pas aangekomen gevangen. Hier zat ook vaak eten en kleding tussen, wat ze dan zelf pikten. Daarnaast hadden de bewakers meer respect voor hen dan voor de andere gevangenen. Een bijzonder bevoorrechte positie en (naar de omstandigheden) gunstige positie dus.

Toen het de Duitsers te heet onder de voeten werd, begonnen ze de gevangen te evacueren uit de kampen. Dit waren de dodenmarsen. Enorme marsen van gevangen die terugleidden naar Duitsland, waar tijdens vaak ruim een vierde van de gevangenen door brute omstandigheden overleed. Gretha overleefde het wel, en kwam via de trein in vrouwenkamp Ravensbrück terecht. Hier was het verschrikkelijk, maar doordat het te vol was werd Gretha al snel doorgestuurd naar een nieuw kamp, werkkamp Neustadt-Glewe. Hier is ze ook bevrijd. Na een beetje aangesterkt te zijn en wat te hebben geslapen is ze direct teruggegaan naar Nederland, om haar dochtertje weer te zien. Dat was alles wat haar al die tijd staande had gehouden.

Naoorlogse periode

Eenmaal weer in Nederland aangekomen moest ze eerst 2 weken in quarantaine, waarna ze terug kon naar Amsterdam. Haar dochtertje terugkrijgen was nog veel gedoe, maar het is haar wel gelukt, en de twee zijn herenigd. Ook ontmoette ze in deze periode haar tweede man, Wouter Voogt. Haar huwelijk met hem was van korte duur, hij had namelijk aan haar dochtertje gezeten, ze vond het verschrikkelijk. Wel heeft ze nog een zoon met hem gekregen, Hans. Haar derde man, Jan, is Gretha’s zielsverwant gebleken, en met hem is ze dan ook samengebleven tot zijn overlijden, een kleine 2 jaar voor het interview. Hij was als een therapeut voor haar, met hem was het altijd goed. Na de oorlog is Gretha verdergegaan met hetgeen haar moeder mee bezig was voor de oorlog, hun modeacademie en -zaak. Ze was erg succesvol, en pas toen Jan met pensioen ging, besloot zij er ook mee te stoppen. Helaas is ze echter nooit volledig met rust gelaten door het kwaad, ook niet na de oorlog. Haar dochter en beide kleindochters kregen kanker, waar ze allemaal aan ten onder zijn gegaan. Ook kreeg haar man Jan jeukziekte, waardoor hij uiteindelijk ook overleed, na veel lijden. Gretha heeft er enorm veel last van gehad, en alleen contact en raad van andere Joden heeft haar er weer een beetje bovenop geholpen. Ook, vertelt ze, hecht ze heel veel waarde aan haar vrienden en familie, die haar tot op de dag van het interview met alles ondersteunen. Voor de jeugd van vandaag en morgen heeft ze een duidelijke boodschap. “Wees tolerant, en behandel mensen, zoals je zelf behandeld zou willen worden.” Ze ziet dat er vandaag de dag weer meer haat en intolerantie opduikt, en zegt dat we dat niet moeten willen.

Gretha (Greet) Roozendaal

Als ik Gretha zou moeten omschrijven, zou ik de volgende spreuk gebruiken: “Niets is goed en kwaad van zichzelf, onze gedachten zetten de koers”. Laten we dankbaar zijn voor onze rust, en onze kansen om te gaan en staan waar we willen. Besef is pas gecreëerd bij wegvallen van het geliefde. Dat wat ons goed doet, zij wij nooit zo dankbaar als dat wat ons kwaad zou kunnen doen, maar het nalaat. Beste Gretha, doe wel, en zie niet om.

Moge Gretha rusten in vrede, 27/11/1914 (Amsterdam) – 08/02/2015 (Emmen).

Trivia

• Tot op hoge leeftijd heeft Gretha op scholen in de regio en in Herinneringscentrum Westerbork gesproken over haar ervaringen in Kamp Westerbork en Auschwitz.
• Gretha is 100 jaar geworden.